Từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVI là giai đoạn hoàng kim của đế chế Inca. Người Inca đã thống nhất và mở rộng vương quốc trên một khu vực rộng lớn của dãy Andes. Vào thời điểm đó, vương quốc Inca trải dài từ Ecuador đến Chile ngày nay, trong đó, thành phố Cuzco thuộc Peru giữ vai trò là thủ đô quan trọng của đế chế này.

Từ “Cuzco” theo ngôn ngữ Inca có nghĩa là “cái rốn”. Cuzco từng được xem là trung tâm văn hóa, kinh tế và là nơi tế lễ của vương quốc Inca. Với tín ngưỡng sùng bái mặt trời, người Inca tin rằng, thủ đô của họ là trung tâm của vũ trụ.

Tuy nhiên, sau khi người Tây Ban Nha đặt chân đến và thống trị vùng đất này, họ đã phá hủy những mái nhà phủ rơm rạ, vốn là đặt trưng của người Inca để thay bằng các dãy nhà phố với mái ngói màu đỏ. Song, thành phố Cuzco vẫn còn lưu giữ những thành quả nổi bật mà người Inca đã tạo dựng.

Vương quốc Inca đã từng nắm giữ sức mạnh to lớn, điều đó thể hiện qua các công trình kiến trúc và dấu ấn của vương quốc nằm rải rác ở khu vực Nam Mỹ. Năm 1983, toàn khu vực trung tâm và vùng phụ cận của thành phố Cuzco được công nhận là Di sản văn hóa thế giới.

Chiếm diện tích khoảng 10 km2 thành phố được xây dựng một cách trình tự với lối kiến trúc rất khoa học và độc đáo. Nằm trên độ cao 3.400 m so với mực nước biển và tựa mình vào dãy Andes trông như thế thủ của một con báo Nam Mỹ. Hệ thống giao thông được thiết kế theo mô hình bàn cờ. Điểm hẹp nhất của thành phố có chiều ngang khoảng 2,8 km.

Đế chế Inca đã tận dụng quyền lực lớn mạnh của mình để xây dựng một số cơ sở hạ tầng vững chắc cho thành phố, hệ thống cung cấp nước là một phần quan trọng trong thành phố. Chúng vẫn được duy trì tốt cho đến tận ngày nay.

Nằm ngoài ngoại ô thành phố là hệ thống cung cấp nước dạng bậc thang. Vào thời phồn thịnh của đến chế Inca, nơi này là chốn linh thiêng. Có thể nói cuộc sống của người dân thành phố trở nên no đủ là nhờ vào hệ thống cung cấp nước hiệu quả phục vụ cho mục đích sinh hoạt và canh tác.

Trong thành phố, các con đường được bao bộc hai bên là những bức tường. Các kiến trúc của Tây Ban Nha và của người Inca đều hòa chung nhau. Tuy nhiên, kiến trúc của người Inca có những điều vô cùng độc đáo. Các bức tường được dựng lên từ những khối đá khít nhau không hề có một đường kẻ hay khe hở dù nhỏ. Các khối đá được mài giũa rất tinh xảo để có những bức tường đẹp và vô cùng vững chắc. Có một số bức tường có các khối đá tương đồng, tuy nhiên, một số bức tường lại được cấu tạo từ những khối đá không tương đồng. Tuy nhiên, dù không tương đồng, nhưng chúng được mài giũa rất cẩn thận và không hề có kẽ hở.

Trung tâm của thành phố là một công trình kiến trúc có tên là Coricancha – hay còn gọi là Đền thờ Mặt trời. Đền thờ Mặt trời là chốn linh thiêng của người Inca. Nơi đây thường diễn ra các nghi lễ tôn sùng thần Mặt trời vào mùa hè. Tuy nhiên, ngày nay, chỉ còn một phần nhỏ của khu vực phức hợp này là còn tồn tại. bên trong khu Đền thờ là các gian phòng mang tên Mặt trăng, Mặt trời, Tia chớp, Cầu vồng…Cho đến nay, các bức tường đá của khu đền thờ vẫn còn rất kiên cố.

Trong những năm 1533, khi quân đội Tây Ban Nha tràn vào thủ đô Cuzco, họ đã làm hư hại nhiều công trình của thành phố và mang về Tây Ban Nha nhiều vàng cũng như những tác phẩm nghệ thuật có giá trị của người Inca. Họ còn đập phá nhà thờ Coricancha và cho xây dựng nhà thờ Santo Domingo nằm trên nền ngôi đền linh thiêng của người Inca.

Tại Cuzco còn một di tích không kém phần nổi tiếng là pháo đài Sacsay Huaman. Trong quá trình xâm chiếm vương quốc Inca, người Tây Ban Nha đã đánh bại quân đội bản xứ bằng thuật mai phục và sử dụng những loại vũ khí bằng thép. Pháo đài được xây dựng vào thế kỷ 9, là một công trình kiên cố gồm nhiều khối đá khổng lồ cao đến 5m và nặng đến 360 tấn. Quân đội Inca với số lượng rất đông đã luôn túc trực để cố thủ pháo đài, tuy nhiên họ đã không thể chống trả lại những đợt tấn công của quân đội Tây Ban Nha. Kết quả là pháo đài giờ đây chỉ còn là phế tích và đế chế Inca chỉ tồn tại trong lịch sử.

Thành phố Cuzco diễm lệ, tựa lưng vào dãy Andes hùng vĩ

Đền thờ Mặt trời của người Inca

Nhà thờ Santo Domingo do người Tây Ban Nha xây dựng

Pháo đài Sacsay Huaman, nay chỉ còn l&ag
rave; phế tích hoang tàn…

Tuy nhiên, nhờ pháo đài với những tản đá lớn và nặng đến vài mươi tấn, một thời gian dài bảo vệ yên bình cho người Inca cổ đại trước khi người Tây Ban Nha tấn công vào Cuzco